Historia

Rys historyczny powiatu

RYS HISTORYCZNY

3500 – 2000 lat p.n.e.

Białobrzegi – Borki – istnieje osada ludności pucharów lejkowatych na tarasie nadzalewowym Pilicy. Prawdopodobnie podobne osady funkcjonują w okolicach Brzeziec. Ludność zajmuje się głównie rolnictwem.

I w. p.n.e.

W okolicy Biejkowa, Brzeziec, Bud Brankowskich, Stromca rozwija się osadnictwo kultury grobów kloszowych i kultury przeworskiej.

VII – VIII w.

Istnieje gród w Radzanowie na tzw. Kościelnej Górze.

XII – XIII w.

Funkcjonuje osada obronna w Kiełbowie Starym, w Lekarcicach Nowych, grodzisko wczesnośredniowieczne w Szczytach.

1124r.

Powiat Białobrzeski prawdopodobnie w całości leży w granicach archidiakonatu czerskiego. Przesunięcie granicy bardziej na południe wiązane jest z panowaniem Konrada Mazowieckiego. Wówczas prawdopodobnie prawie całość ziem obecnego powiatu weszła w granice Mazowsza. Granice te w przybliżeniu można wyznaczyć, umiejscawiając liczne na naszym terenie grodziska wczesnośredniowieczne: Siekluki, Błotnica, Gózd, Kiełbów, Szczyty.

1191

Przywilej biskupa lu-buskiego Arnolda dla kolegiaty scholastyków sandomierskich, w którym wymienia się Pierzchnię pośród wsi składających dziesięcinę dla kościoła w Sandomierzu.

1230

Zakupienie Bukówna przez bpa krakowskiego Wiesława z Kościelca. W tym okresie powstaje parafia.

1234

Zbudowanie pierwszego kościoła w Ja-sionnie.

1242

Wzniesienie kościoła w Stromcu. Parafialiczy około 800 wiernych.

1338

Benedyktyni uzyskują zachodnie tereny powiatu od księcia mazowieckiego i czerskiego Trojdena, który w zamian za Milonów (obecnie Wilanów koło Warszawy) nadaje przywileje dla wsi klasztornych nad Pilicą: Przybyszew, Przybyszowice, Osuchów, Borowe i Wyśmierzyce. Przywilej ten zezwolił opactwu na lokację miasta na prawie magdeburskim w Przybyszewie lub innej wsi klasztornej w jego okolicach.

1359

Przywrócenie „Zapilicza” do Mazowsza – przez Kazimierza Wielkiego, dla Siemowita III.

1378

Erekcja kościoła parafialnegowWyś-mierzycach przez opata benedyktynów płockich.

1396

Przybyszew i Wyśmierzyce otrzymują prawa miejskie.

1443

Książę mazowiecki Bolesław IV funduje kościół w Jasionnie.

1510

W Sieklukach rodzi się zasłużony dla kultury polskiej pisarz reformacyjny i wydawca druków protestanckich Jan Se-klucjan.

1521

Wizytacja arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Łaskiego w Radzanowie i innych parafiach.

1540

2 września, Brzegi (Białobrzegi) otrzymują prawa miejskie nadane przez Zygmunta Starego. Nowo powstałe miasto, którego właścicielką jest Anna Falęcka, otrzymało prawa magdeburskie i szereg przywilejów oraz ulg, m.in.: miasto otrzymuje przywilej organizowania dwóch jarmarków w roku, poniedziałkowych targów tygodniowych, a wszyscy mieszczanie i przedmieszczanie zostali zwolnieni na 12 lat od płacenia podatków miejskich.

1602

Seweryn Kurdwanowski, porzuca wiarę katolicką i zostaje arianinem. Dwór radzanowski stał się ariańskim zborem, do którego zjechali się Bracia Polscy z całej prawie korony na synod.

1613

Sejm uznaje Pilicę za rzekę żeglowną.

1645

Seweryn Kurdwanowski nawraca się funduje kościołowi w Radzanowie piękny ołtarz, by zmazać grzech zbłądzenia w wierze.

1657

Wyśmierzyce zostają najechane, złupione i spalone przez oddziały wojsk Rakoczego. Przez Szwedów spalone zostają Białobrzegi i kościoły w Stromcu i Kaszowie.

1708

Epidemia na terenie ziem powiatu. Wyśmierzyce tracą dwie trzecie mie-szkańców.

1779

Przybyszew doświadcza strasznych pożarów. W każdym z nich spłonęło minimum kilkanaście zabudowań, a ostatni zniszczył: kościół, plebanię, szpital oraz 53 domy wraz z budynkami gospodarskimi i zbiorami.

1794

W czerwcu, po bitwie pod Szczekocinami, przebywa w Przybyszewie Tadeusz Kościuszko. Na wieść o poddaniu się Krakowa Austriakom wydał on tu odezwę, zwaną przybyszewską. Z Przybyszewem związał się również towarzysz broni Kościuszki, uczestnik Insurekcji, generał Antoni Madaliński, którego krypta grobowa znajduje się w przybyszewskim kościele.

1795

Upadek państwa polskiego w wyniku trzeciego rozbioru Polski zmienia w zasadniczy sposób strukturę administracyjną ziem dawnej Rzeczy-pospolitej. Pilica stała się rzeką gra-niczną dzielącą Ziemię Białobrzeską między dwa mocarstwa zaborcze. Tereny leżące na le-wym brzegu Pilicy (gmi-na Promna) zostały przyłączone do państwa pruskiego, natomiast obszary prawobrzeżne dostały się pod władanie Austrii. Taki stan utrzymał się do roku 1807, gdy to z ziem trzeciego zaboru pruskiego zostało utworzone Księstwo War-szawskie – w jego skład weszły tereny gminy Promna.

1809

Korpus austriackiego arcyksięcia Ferdynanda d’Este uderza na Księstwo Warszawskie. Przez tereny Ziemi Białobrzeskiej przeszła armia wspomagająca główne siły austriackie, dowodzona przez gen. Mondeta, która przeprawiła się przez Pilicę pod Białobrzegami. Po kwietniowej bitwie pod Raszynem i kilkutygodniowej okupacji Warszawy, ponownie armie austriackie wycofały się na południe. 11 czerwca doszło do tzw. bitwy pod Jedlińskiem. W wyniku bitwy poważne zniszczenia powstały w wioskach położonych miedzy Błotnicą a Jedlińskiem, ostrzał artyleryjski znacznie uszkodził również kościół w Błotnicy. Po wojnie 1809 roku ziemie polskie zagarnięte przez Austrię w trzecim rozbiorze zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego.

1810

5 kwietnia w Niedabylu rodzi się Dionizy Feliks Czachowski (1810-1863), pułko-wnik powstania styczniowego. Ochrzczony zostaje w stromieckim kościele.

1829

Rozpoczyna się budowa traktu krakowskiego. Inżynier Teodor Urbański wytyczył jego przebieg przez Grójec - Białobrzegi - Radom - Szydłowiec - Kielce - Jędrzejów do Krakowa. Budowę - prowadzoną w szybkim tempie – zakończono w połowie lat trzydziestych. Trakt posiadał pełne zagospodarowanie w postaci budynków administracji, stacji pocztowych, gościńców i zajazdów dla podróżnych.

1863

W pierwszym okresie Powstania Sty-czniowego, na przełomie stycznia i lutego roku w następstwie akcji dywersyjnej powstańców polskich zostaje spalony most na Pilicy w Białobrzegach. Oddział pułkownika Czachowskiego, przemie-szczający się z rejonu Przysuchy w kie-runku północno-wschodnim, w dniu 25 maja w rejonie Radzanowa został zmuszony do walki z przeważającymi siłami rosyjskimi dowodzonymi przez pułkownika Bulatowicza. W nocy z 9 na 10 listopada na cmentarzu w Bukównie odbył się pogrzeb bohaterskiego pułkownika Dionizego Czachowskiego.

1870

Komitet Urządzający w Królestwie Polskim postanawia miasto Białobrzegi w powiecie radomskim zmienić na osadę. W tym samym dniu tracą prawa miejskie także Wyśmierzyce i Przybyszew. Miasteczka naszego powiatu podzieliły los wielu miast Królestwa Kongresowego - liczących poniżej 3 tysięcy mieszkańców i dochodach nieprzekraczających 1500 rubli rocznie - straciły na wiele lat prawa miejskie, a Przybyszew nie odzyskał tych praw do dnia dzisiejszego.

1914

W październiku Niemcy i Austriacy przeprowadzają tzw. „ofensywę paździe-rnikową”. W operacji tej wzięły udział m.in. 2 i 4 batalion z I pułku Legionów Polskich, które zostały podporządkowane 9 armii niemieckiej i wraz z nią miały zdobywać Warszawę. Batalion 4 pod dowództwem Tadeusza Wyrwy-Furgalskiego walczył w dniach 21–26 października na obszarze Białobrzegi – Falęcice – Promna – Budy Michałowskie. Właśnie w rejonie tej ostatniej miejscowości batalion odparł ataki Rosjan, uniemożliwiając im przejście przez Pilicę. W tym czasie Niemcy wydali zarządzenie, w wyniku którego ludność musiała opuścić Białobrzegi, a sama miejscowość została spalona w celach taktycznych.

1915

Wojska rosyjskie postanawiają uzyskać dogodną pozycję, jaką przedstawia lewy brzeg Pilicy w Przybyszewie oraz pobliskich wsiach. W tym celu wykonano w Przybyszewie umocnienia ziemne oraz spa-lono młyn i kilka budynków na brzegu Czarnej Wody, żeby odsłonić sobie widok na sąsiednie ogrody warzywne i łąki. Do walk jednak nie doszło, gdyż wojska rosyjskie, zagrożone obejściem, wycofały się w nocy 19 lipca w stronę Warszawy. Pilica ponownie stała się rzeką graniczną. Białobrzegi i tereny na prawym brzegu Pilicy dostały się pod okupację austriacką, a tereny lewobrzeżne pod okupację niemiecką.

1922

Wyśmierzyce odzyskują prawa miejskie.

1927

Rozpoczyna się budowa nowej, utwardzonej drogi z Białobrzegów do Wyśmierzyc. Droga ta została oddana do użytku w 1934 r.

1936

Zostaje oddany do użytku żelbetonowy most na Pilicy, największy most tetego typu wybudowany w Polsce międzywojennej. Długość mostu wynosiła 250m.

1939

Naloty samolotów niemieckiej Luftwaffe. Z dużej wysokości padły bomby w pobliżu mostu na Pilicy. W pierwszych dniach wojny została zbombardowana także stacja kolejowa Dobieszyn. Sześcioosobowy patrol minerski z Centrum Wyszkolenia Saperów wysadził jedno przęsło mostu na Pilicy. Tereny w Kamieniu już od pierwszych dni wojny były wykorzystywane jako lotnisko polowe przez 22 eskadrę II dywizjonu liniowego brygady bombowej, a następnie przez 63 Eskadrę Obserwacyjną. Rok ten przynosi Ziemi Białobrzeskiej przelaną krew żołnierzy 13 i 19 Dywizji Piechoty z armii „Prusy”, które zostały rozbite między Białobrzegami a Ryczywołem.

1942

W białobrzeskim getcie hitlerowcy osadzają około 4 tys. Żydów z okolicznych terenów. Jego likwidacja nastąpiła w czerwcu, kiedy to Żydzi zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince ze stacji PKP w Dobieszynie.

1945

16 stycznia – Białobrzegi i inne miejscowości powiatu zostają wyzwolone spod okupacji niemieckiej.

1956

1 stycznia powstaje Powiat Białobrzeski w granicach woj. kieleckiego.

1958

Białobrzegi odzyskują prawa miejskie. Stary kościół zostaje przeniesiony do Bardzic koło Radomia.

1972

Likwidacja gromad i powołanie znacznie większych gmin: Białobrzegi, Promna, Radzanów, Stara Błotnica, Stromiec i Wyśmierzyce.

1975

W wyniku reformy administracyjnej przestają funkcjonować powiaty. Sześć gmin Ziemi Białobrzeskiej wchodzi w skład nowego województwa radomskiego.

1977

21 sierpnia koronacja obrazu Matki Boskiej Pocieszenia w Starej Błotnicy przez kardynała metropolitę krakowskiego Karola Wojtyłę.

1999

W ramach nowego podziału administracyjnego Polski, który wszedł w życie 1 stycznia, zostaje utworzony Powiat Białobrzeski wchodzący w skład woj. mazowieckiego.

2003

Do użytku zostaje oddana obwodnica Białobrzegów.

2008

Modernizacja traktu krakowskiego. Trasa doprowadzona zostaje do parametrów drogi szybkiego ruchu.

POZYSKANE ŚRODKI

69 839 157 zł 30 234 288 zł

WŁADZE POWIATU

Starosta
Sylwester Korgul Pytania do Starosty

KONTAKT

Powiat Białobrzeski
Pl. Zygmunta Starego 9
26-800 Białobrzegi
NIP:798-14-64-078
REGON: 670223132
tel. 48 6133414
fax 48 6133420
e-mail: sekretariat@bialobrzegipowiat.pl

PRZEWODNIK TURYSTYCZNY

NAGRODY